Narracja Uniwersytet Rzeszowski
13-14 XI 2017
„…głos w dyskusji…” z wystąpienia Jana Banaszaka (Klaster COP)
Po historycznych, naukowych prezentacjach tamtych lat Wielkiej Budowy, ja w epizodycznych migawkach spojrzę - z autopsji rodzinnej - w czas XX-lecia i jego teraźniejszości.
Panie Marszałku, Szanowne Prezydium, Drodzy Państwo,
…jestem w III pokoleniu ze środowiska technicznego, preferującego pragmatyzm w myśleniu i działaniach.
- Spadkobierca – rodzinnej tradycji pracy organicznej z Wielkopolski, gdzie Dziadek Andrzej organizował Spółdzielnie Rolnicze do kupowania polskich lokomobil i maszyn – by ratować Hipolita Cegielskiego przed niemiecką siecią sprzedaży „NITSCHE i S-ka” od Henryka LANZA z Mannheim.
- Spadkobierca – Ojca Ludwika Banaszaka po instytutach Freidrich`a Krupp`a – projektanta, konstruktora do zadań specjalnych Min. Spr. Wojskowych, organizatora budów prem. Eugeniusza Kwiatkowskiego.
Zespoły, w których pracował i kierował, pozostawiły w polskim przemyśle 36 nowoczesnych fabryk (17 – w COP), także sprzedawanych zagranicą z ostatnią w Kostrzynie n/Odrą, gdzie jest Jego imieniem ulica.
LUDZIE, TO BYŁ NAJWIĘKSZY SKARB II RZECZYPOSPOLITEJ
Prawie 100 lat temu, gdy „wybuchła” Polska po ponad wiekowym niebycie w 5 pokoleniach, z różnych stron i kultur powracali Polacy.
Tworząc nowe społeczeństwo „do wyścigu Narodów” (jak wtedy mawiano) profesorowie; Kotarbiński, Tatarkiewicz, Twardowski, Adamiecki – opracowali filozofię Kanonów Doboru Pozytywnego Zespołów Twórczych – wtedy wzór dla amerykańskich socjologów opisujących pragmatyzm amerykański.
Dało to wspaniałe społeczności, twórczych i kreatywnych ludzkich zespołów, niemal we wszystkich dziedzinach tworzenia od nauki przez przemysł, po kulturę. Słowem wyższy poziom cywilizacji pokolenia Polaków, spragnionych wolności i nowoczesnego Niepodległego Państwa. To dzięki NIM;
-
W XX-leciu przeszliśmy od produkcji w manufakturach do poziomu światowego w kilkunastu dziedzinach przemysłu (brakowało tylko potencjału finansowego) zapisując XX-lecie II RP złotymi zgłoskami w 250-letniej historii światowego przemysłu.
-
W kolejnictwie byliśmy w światowym, ekskluzywnym klubie 16 krajów, gdzie prędkość osobowych pociągów przekraczała 100 km/h, a roczne odstępstwa od rozkładu nie przekraczały +- 5 min.
-
W lotnictwie lat `30 Polska była wśród 8 krajów na świecie eksportujących samoloty. W XX-leciu nasze Wytwórnie Samolotów (na przełomie lat `28 -`34 było ich 7) wyprodukowały przemysłowo 136 modeli, zatrudniając każda, średnio około 0,5 tysiąca pracowników.
-
Fabryki (będące element miastotwórczy) budowano średnio 2,5 roku.
-
Na terenach COP-u powstały na nowych technologiach 52 fabryki i zmodernizowano 58 (120 tys. miejsc pracy).
-
W rankingu światowym opatentowanych wynalazków, Polska zajmowała 6-8 miejsce w latach `30
Powstało wspaniałe społeczeństwo dające moc patriotyczną pokoleniom, by podczas II Wojny Światowej tworzyć podziemne państwo z edukacja, sądownictwem, Armią Krajową, by mieć wojsko na wszystkich frontach, by dostosować się do narzuconego systemu po wojnie, przetrwać i wybuchnąć ponownie olbrzymią SOLIDARNOŚCIĄ, by móc teraz to mówić.
IDEĄ TAMTYCH ŚRODOWISK TWÓRCZYCH BYŁO RÓWNAĆ DO NAJLEPSZYCH W ŚWIECIE
Pamiętając, iż;
„W tym, bowiem miejscu Europy, gdzie leży Polska, istnieć może tylko państwo silne”
przyp. E. Kwiatkowski 1931
Poprzedni system zaplanował 2 pokoleniom Polaków amnezję naszych dokonań w XX-leciu II RP, trzeba więc przypominać 3 pokoleniu, gdyż „…narody bez pamięci, giną…”.
I NIEZNANY EPIZOD NASZEGO ŚWIATOWEGO PRZEMYSŁU…z tutejszych ziem COP `u
Przywieziona wtedy ze świata idea ekonomii gospodarczej nakazywała budować przemysł obronny z tzw. „buforem cywilnym”. Im słabsza gospodarka kraju, tym większy bufor cywilnej produkcji. Obowiązywała ta zasada naszych najlepszych projektantów.
W Państwowej Wytwórni Prochu kończyły się zapasy kontraktu materiałów wybuchowych z Hiszpanii (po wojnie domowej) poddawanych restytucji i trzeba było podjąć rodzimą produkcję. Powstała Stacja Doświadczalna Centralnego Laboratorium Badawczego PWP, która po 14 m-cach zaproponowała decydentom rządowym, kupno najnowszej technologii celulozy z instalacjami od szwedzkiego koncernu KMW. Pracami kierowali inż; Wiktor Czerwiński i Ludwik Banaszak.
Na złożoną ofertę kupna z możliwością dostosowania jej do polskich potrzeb, szwedzkie KMW pół roku nie odpowiadało.
Po długich namysłach ze Szwecji nadeszła pozytywna decyzja pod warunkiem obserwacji – dokonywanych zmian – przez autora technologii dr inż. Leifa Thomasa.
Zmieniona w Polsce technologia i instalacje dały doskonały produkt dla papieru i prochów wysokiej klasy. Światowe laboratoria w Wlk. Brytanii i Szwajcarii zaliczyły produkty do 8 najlepszych w świecie. Po pracach polskich inżynierów technologia stała się podwójnego przeznaczenia, a oferty kupna napływały z całego świata.
Fachowa prasa światowa pisała, że Polacy w technice dokonują niemożliwych rzeczy.
Po wojnie resztki środowisk inżynierskich w zniszczonej Polsce przystępowały do odbudowy swoich fabryk i stawiania nowych. Powraca prem. E. Kwiatkowski i pracuje nad nowymi portami. Składa na ręce rządu „Historię Gospodarczą Świata”, tworzy „Zespół do Oszacowania Zniszczeń Wojennych w Polsce”.
Od 1950 roku twórcze elity środowiska technicznego doznają politycznych represji. Wielu nie przeżywa.
Projektant Niedomic po `45 r. był twórcą i dyrektorem Biura Technicznego Odbudowy Przemysłu Ziem Odzyskanych, a później „Generalnym Projektantem Przem. Papierniczego”. Represjonowany w latach 1950 – 1956. W czas pokoju projektował, budował…w czas wojen walczył.
Projektuje nowoczesną Kostrzyńską Fabrykę Celulozy i Papieru w Kostrzynie n/Odrą (ob. Arctic Paper). „Ostatnie moje dziecko” – jak mawiał projektant, organizator i dyrektor Ludwik Banaszak – przekonany, że „…kto nie produkuje, ten nie istnieje…” Niedomice 1938
I na zakończenie swoją wypowiedź skieruję do licznie zebranych przedstawicieli obecnych elit nauk historycznych w Polsce. Ileż błędów uniknięto by w budowaniu rodzimej gospodarki, gdyby decydenci mieli pozytywną wiedzę o poprzednich, wybitnych dokonaniach naszej nauki, przemysłu, organizacji, kultury – powstających zawsze w ekstremalnych warunkach geopolitycznych tego miejsca Polski w świecie.
POST SCRIPTUM;
Na terenach COP-u w XX-leciu II RP powstały na nowych technologiach 52 fabryki i zmodernizowano 58 (120 tys. miejsc pracy). Dlaczego tak dużo, tak szybko? Po 123 latach państwowego niebytu Polski i grabieży wojennej, brakowało w polskiej gospodarce wszystkiego. A szczególnie obronności. Sąsiednie kraje i te sojusznicze dalsze nie chciały sprzedawać swoich najnowszych produktów lub dawały ceny „zaporowe”.
-
W latach `20 Niemcy rocznie sprzedawały Polsce tylko 3 cysterny kolejowe stężonego kwasu azotowego, niezbędnego dla produkcji prochów. Stąd 15 sierpnia 1928 roku w koncernie „Państwowa Wytwórnia Prochu” uruchomiono Fabrykę Kwasu Azotowego (wysokostężonego) w Pionkach oraz Fabrykę Kwasu Siarkowego w Kielcach (zw. „Oleum”). Powstały „Mościce”.
-
W roku 1924 biuro projektowe PWP i Centralne Laboratorium Badawcze zaprojektowało najnowszą fabrykę Bawełny Strzelniczej. Zakłady H. Cegielskiego na posiadanych obrabiarkach nie mogły wykonać ważnych urządzeń, decydujących o nowoczesności. Ani Niemcy, Francuzi, Anglicy nie chcieli sprzedać „Cegielskiemu” najnowszych obrabiarek. Prezydent prof. I. Mościcki listem do prem. I. Paderewskiego uruchomili Polonię w USA i w pół roku „Cegielski” miał najnowsze obrabiarki (stąd „Poręba” i inne). A Ta zaprojektowana polska, nowoczesna f-ka chemiczna wygrywała konkursy międzynarodowe w XX-leciu (także z Herkules Powder). Mając 3-krotnie większą wydajność i lepszy produkt była budowana w wielu krajach świata.
-
Ani Czesi, Francuzi, Anglicy nie chcieli sprzedawać nowych wersji silników samolotowych. Zaplanowano, więc budowę „Pierwszej Wytwórni Silników Spalinowych” na rok 1942 na 72 ha dzielnicy Gołębiów w Radomiu. Na przełomie `28 - `32 roku w Polsce pracowało 5 – 7 Wytwórni Samolotów zatrudniając średnio około pół tysiąca pracowników. W XX-leciu przemysłowo wyprodukowano 136 modeli, a w latach `30 Polska była, wśród 8 krajów świata, eksportujących samoloty.
-
Fabryki powstające od podstaw w tzw. „trójkącie bezpieczeństwa” były lokalizowane w głuszy leśnej, odległych polach od siedzib ludzkich. Prowadziły do nich drogi gruntowe i liczne ścieżki wydeptane przez tysiące robotników idących do pracy na zmiany (prod. była ciągła). Powszechnym transportem stały się rowery. Dyrekcje f-k dopłacały do 40% wartości roweru w zależności od zarobków kupującego. Warsztaty naprawcze i sprzedaż były inicjowane przez Dyrekcje fabryk.
Niemcy pierwsi nałożyli embargo na części i całe rowery, jako produkt strategiczny dla Polski. Kupowaliśmy od Francuzów i w Anglii. Jeździły kilkadziesiąt lat. W 1929 zaczął prod. „Łucznik”.
-
A gdy „sojusznik” nie chciał nam sprzedać, dyktował wysoką cenę, by „sezonowego państwa” nie było stać na kupno. Wtedy wspaniałe ZESPOŁY LUDZI nauki i środowisk technicznych tworzyły projekty równając do najlepszych w świeci.
I chociaż minęło 100 lat, mechanizmy konkurencji są takie same. Trzeba tylko ( i aż ) mieć wiedzę historii gospodarczej i kompetentne ZESPOŁY LUDZI, czujących jak wtedy w II RP, rozumiejących potrzebę pracy dla Ojczyzny i pokoleń.
P r e z e n t a c j a - R z e s z ó w 1 2 - 1 3 X I 2 0 1 7
80 lat COP - niezwykła historia projektu sprzed lat
Wydział Socjologiczno-Historyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz Wydział Zarządzania Politechniki Rzeszowskiej, a także Polskie Towarzystwo Historii Gospodarczej w związku z przypadającą w 2017 r. osiemdziesiątą rocznicą podjęcia budowy COP, zapraszają na dwudniową konferencję naukową „80 lat Centralnego Okręgu Przemysłowego. Od projektu Eugeniusza Kwiatkowskiego do procesów modernizacyjnych początku XXI wieku”.
Celem konferencji, która odbywać się będzie na Uniwersytecie Rzeszowskim w dniach 13-14 listopada 2017 r., będzie zarówno refleksja nad wydarzeniami z końca lat 30. XX wieku, jak również wskazanie na ciągłość zainicjowanych przed osiemdziesięciu laty przez Eugeniusza Kwiatkowskiego procesów modernizacyjnych. W sytuacji, gdy większość z podejmowanych w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego inwestycji lokowana była na terenie obecnej Polski południowo-wschodniej i dzisiejszego województwa podkarpackiego inicjatywa organizacji sesji przypominającej tamte osiągnięcia w sposób naturalny wychodzi ze strony dwóch największych uczelni akademickich regionu – Uniwersytetu Rzeszowskiego, od lat będącego wiodącym ośrodkiem badań naukowych z zakresu historii Polski południowo-wschodniej, oraz Politechniki Rzeszowskiej, stanowiącej żywy dowód wciąż obecnych w regionie tradycji Centralnego Okręgu Przemysłowego.
Centralny Okręg Przemysłowy był bezsprzecznie największym projektem modernizacyjnym Drugiej Rzeczypospolitej. Projektem wprawdzie niedokończonym, ale niezmiernie ważnym, dającym nadzieję i szansę na nowoczesność, która miała nadejść z realizacją przedstawionego w 1939 roku przez wicepremiera Eugeniusza Kwiatkowskiego piętnastoletniego planu rozwoju Polski.
Podstawowe bloki tematyczne podejmowane w ramach konferencji obejmować będą następujące zagadnienia:
-
Geneza, uwarunkowania i budowa Centralnego Okręgu Przemysłowego.
-
Ludzie Centralnego Okręgu Przemysłowego.
-
Centralny Okręg Przemysłowy w świadomości społecznej.
-
COP jako narzędzie zmiany społecznej.
-
Dzieje COP w okresie II wojny światowej.
-
Przemiany gospodarcze i społeczne na terenach dawnego COP w okresie Polski Ludowej.
-
Tradycje Okręgu Centralnego w latach transformacji systemowej.
Współprzewodniczący Komitetu Organizacyjnego Konferencji to: prof. dr hab. Grzegorz Ostasz, prorektor ds. Współpracy Międzynarodowej PRz i dr hab. Paweł Grata, prof. UR, dziekan Wydziału Socjologiczno-Historycznego UR.
W skład Rady Naukowej Konferencji wchodzą m.in.:
-
dr hab. Kazimierz Badziak (Uniwersytet Łódzki)
-
dr hab. Marian Marek Drozdowski (Polska Akademia Nauk)
-
dr hab. Piotr Franaszek (Uniwersytet Jagielloński)
-
dr hab. Marek Jabłonowski (Uniwersytet Warszawski)
-
dr hab. Janusz Kaliński (Szkoła Główna Handlowa)
-
dr hab. Sławomir Kamosiński, prof. UKW (Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy)
-
dr hab. Jan Kęsik (Uniwersytet Wrocławski)
-
dr hab. Mirosław Kłusek (Uniwersytet Rolniczy w Krakowie)
-
dr hab. Cecylia Leszczyńska, prof. UW (Uniwersytet Warszawski)
-
dr hab. Rafał Matera, prof. UŁ (Uniwersytet Łódzki)
-
dr hab. Włodzimierz Mędrzecki (Polska Akademia Nauk)
-
dr hab. Wojciech Morawski (Szkoła Główna Handlowa)
-
dr hab. Janusz Skodlarski (Uniwersytet Łódzki)
-
dr hab. Janusz Żarnowski (Polska Akademia Nauk)
Szczegółowy program Konferencji:
Dzień pierwszy poniedziałek, 13 listopada, Uniwersytet Rzeszowski, bud. A0, s. 167
Sesja I Centralny Okręg Przemysłowy – geneza i znaczenie
godz. 12.00 – 14.00
-
Dr Małgorzata Łapa (Uniwersytet Łódzki), Preludium do powstania Centralnego Okręgu Przemysłowego. Idea koncentracji przemysłu w „trójkącie bezpieczeństwa” i jej realizacja (1921-1936)
-
Dr hab. Cecylia Leszczyńska, prof. UW (Uniwersytet Warszawski), Centralny Okręg Przemysłowy a problem dysproporcji cywilizacyjno-gospodarczych między Polską A i B
-
Prof. dr hab. Kazimierz Badziak (Uniwersytet Łódzki), Dominacja polityki nad gospodarką. Inwestycje z funduszy państwowych ze szczególnym uwzględnieniem lat 1936-1939
-
Prof. dr hab. Marian Marek Drozdowski (PAN Warszawa), Pozytywne i negatywne efekty budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego
-
Prof. dr hab. Wojciech Morawski (Szkoła Główna Handlowa), Tradycje gospodarcze II Rzeczypospolitej – dwaj patroni, dwa obrządki
-
Dr hab. Roman Macyra, prof. UAM, (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu), Trzy próby industrializacji Polski: od COP-u po Gierkowskie otwarcie
Sesja II Uwarunkowania Centralnego Okręgu Przemysłowego
godz. 15.00 – 16.45
-
Dr Krzysztof Popiński (Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu), Uwarunkowania ekonomiczne rozwoju polskiego przemysłu zbrojeniowego w latach 1936-1939
-
Dr hab. Robert Jastrzębski (Uniwersytet Warszawski), Zagadnienia prawne powstania Centralnego Okręgu Przemysłowego
-
Dr hab. Mirosław Kłusek, prof. UR (Uniwersytet Rolniczy w Krakowie), Ulgi inwestycyjne w Centralnym Okręgu Przemysłowym w świetle ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o ulgach inwestycyjnych
-
Dr Sylwia Straszak-Chandoha (Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu), Gospodarka rolna na obszarze Centralnego Okręgu Przemysłowego
-
Prof. dr hab. Marek Jabłonowski (Uniwersytet Warszawski), Transport samochodowy w latach 1935–1936 w świetle akt Prezydium Rady Ministrów
-
Dr Adam Czmuchowski (Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu), Ignacy Mościcki – od nauki do polityki
Sesja III Centralny Okręg Przemysłowy w świadomości społecznej
godz. 17.00 – 18.00
-
Dr hab. Stanisław Kryński, prof. UR (Uniwersytet Rzeszowski), „Rzeszowskie” początki COP-u w reporterskim fleszu Melchiora Wańkowicza i Jerzego Ostrowskiego
-
Dr Jarosław Kinal (Uniwersytet Rzeszowski), Etapy budowania marki "COP". Aspekty historyczne i społeczne
-
Dr hab. Sławomir Kamosiński, prof. UKW (Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy), COP jako produkt miejsca i symbol uprzemysłowienia Polski
-
Dr Przemysław Czechanowski (Instytut Kliometrii i Badań nad Transformacją), dr Regina Pacanowska (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), Ciągłość i zmiana w funkcjonowaniu firm i marek z terenów COP w okresie transformacji
Dzień drugi wtorek, 14 listopada, Uniwersytet Rzeszowski, bud. A1, Sala Senatu
Sesja IV Miasta i fabryki COP godz. 10.00 – 11.45
-
Dr Arkadiusz Rzepkowski (Uniwersytet Łódzki), Przemiany w strukturze społecznej ludności Centralnego Okręgu Przemysłowego w latach 1937-1938
-
Dr hab. Grzegorz Zamoyski, prof. PRz (Politechnika Rzeszowska), Trzy lata z dziejów miasta. Rzeszów w latach 1937-1939
-
Prof. dr hab. Grzegorz Ostasz (Politechnika Rzeszowska), Copowskie osiedle robotnicze w Rzeszowie
-
Dr Marcin Szymański (Uniwersytet Łódzki), Kapitał prywatny w Centralnym Okręgu Przemysłowym na przykładzie inwestycji w Baranowie realizowanej przez Towarzystwo Akcyjne Pabianickich Fabryk Wyrobów Bawełnianych „Krusche i Ender” w Pabianicach
-
Dr hab. Piotr Zawada (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie), Zakłady Chemiczne Organika Sarzyna – przykład inicjatywy gospodarczej zrealizowanej w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego. Studium przypadku
-
Mgr inż. Joanna Figurska-Dudek (PWS-T Jarosław), Pionki i Nowa Dęba jako przykłady miast Centralnego Okręgu Przemysłowego – idea, historia a nowe możliwości rozwoju
Sesja V „Okruchy” COP-opowskich tradycji po II wojnie światowej godz. 12.00 – 14.00
-
Dr Robert Andrzejczyk (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), Wygaszenie francuskich roszczeń z tytułu kredytu udzielonego w Rambouillet (1945-1951)
-
Dr hab. inż. arch. Marcin Furtak (Politechnika Krakowska), Dziedzictwo architektoniczne COP. Waloryzacja i elementy ochrony
-
Dr inż. Anna Sikora (Politechnika Rzeszowska), Atrakcyjność turystyczna „nowych” miast COP na przykładzie Nowej Dęby
-
Dr Grażyna Stojak (Uniwersytet Rzeszowski), Przemiany w architekturze i urbanistyce w Stalowej Woli w ocenie podkarpackich służb konserwatorskich
-
Mgr Łukasz Paprotny, Tarnobrzeski Okręg Siarkowy – młody czy stary okręg przemysłowy?
-
Dr inż. Anna Sikora, mgr inż. Magdalena Sęp (Politechnika Rzeszowska), Dynamika przekształceń struktury przestrzennej Tarnobrzega
-
Dr hab. Paweł Grata, prof. UR (Uniwersytet Rzeszowski), Losy dawnych przedsiębiorstw COP w okresie transformacji ustrojowej. Wybrane przykłady
-
Dr Małgorzata Lechwar, dr Grzegorz Wisz (Uniwersytet Rzeszowski), Klastry w procesie
…z publikacji…
O genezie i znaczeniu Centralnego Okręgu Przemysłowego dyskutują uczestnicy ogólnopolskiej konferencji naukowej na Uniwersytecie Rzeszowskim. Konferencja odbywa się w ramach obchodów 80. rocznicy utworzenia tego ośrodka przemysłu ciężkiego budowanego przed II wojną światową w południowo-centralnych dzielnicach Polski.
Jak podkreślają naukowcy, było to jedno z największych przedsięwzięć ekonomicznych II Rzeczypospolitej. Celem COP-u było zwiększenie potencjału gospodarczego kraju, który kilkanaście lat wcześniej odzyskał niepodległość.
COP zapewnił zatrudnienie dla ponad 100 tysięcy osób, dla których również zbudowano osiedla miejskie z całą infrastrukturą. Gość specjalny konferencji wnuczka twórcy COP-u Eugeniusza Kwiatkowskiego dr Julita Maciejewicz-Ryś powiedziała nam, że jednym z bodźców do utworzenia COP-u była ówczesna napięta sytuacja polityczna na świecie. "Powrócono do koncepcji zbudowania przemysłu obronnego w centralnej części Polski" - stwierdziła Julita Maciejewicz-Ryś.
Centralny Okręg Przemysłowy obejmował tereny ówczesnych województw: kieleckiego, lubelskiego, lwowskiego i krakowskiego. Dzięki inwestycjom powstały m.in. zbrojeniowe zakłady południowe pod Rozwadowem, po wojnie znane jako Huta Stalowa Wola i nowe miasto, któremu nadano nazwę Stalowa Wola. Ponadto w Mielcu zbudowano Państwowe Zakłady Lotnicze, w Rzeszowie fabrykę silników lotniczych, a w Dębicy - fabrykę kauczuku syntetycznego oraz fabrykę opon.
Rozpoczęto też budowę hydroelektrowni m.in. w Solinie i Myczkowcach. Dalszy rozwój COP-u brutalnie przerwał wybuch II wojny światowej.
WIĘCEJ
.png)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
